Na rozwój psychospołeczny składa się szereg stadiów – każde z nich ma swoje kryzysy życiowe i zadania rozwojowe, którym trzeba sprostać. Na samym początku naszego życia bardzo ważną rolę odgrywają nasi rodzice (ewentualnie opiekunowie), którzy sprawują opiekę nad nami, zaspokajają najważniejsze potrzeby, takie jak np. bezpieczeństwo. Dla przetrwania niemowlęcia kluczowe i niezwykle istotne jest przywiązanie, ponieważ ma to decydujący wpływ na nasze zachowania i postawy w ciągu całego życia, a brak tej więzi może być przyczyną zaburzeń w sferze emocjonalnej i fizycznej.
Według Ainsworth, przywiązanie to “więź emocjonalna, która wykształca się między dwoma konkretnymi osobami (lub zwierzętami)”, a jej bezpieczny wzorzec umożliwia zdrowy rozwój społeczny. Zachowania, które się na przywiązanie składają to:
● próby utrzymania kontaktu i fizycznej bliskości
● okazywanie lęku w wypadku oddzielenia od drugiej osoby (Rathus, 2004).
Badania nad przywiązaniem polegały na obserwacji zachowań dziecka w drugim roku życia m.in. w przypadku zostania samemu w nieznanym miejscu, a dzięki nim wyróżniono trzy typy przywiązania:
Na podstawie tych badań, można było scharakteryzować każdy typ przywiązania:
➢ bezpieczne: okazywanie rodzicowi pozytywnych emocji, zaufanie, w sytuacji zagrożenia – doświadczanie ulgi i komfortu, gdy rodzic jest obecny; można powiedzieć, że obecność matki stanowiła dla dzieci tak zwaną “bezpieczną bazę” do eksploracji otoczenia; wrażliwość i uważność na potrzeby dziecka, poczucie bezpieczeństwa; w późniejszym życiu dzieci te mają zdolność do tworzenia bliskich relacji, są otwarte na innych, potrafią dać, jak i przyjąć wsparcie emocjonalne, “z większą łatwością wykształcają takie właściwości, jak: odporność psychiczna, (…), empatia, zdolność do autorefleksji, kontrola nad uczuciami, kompetencje społeczne.” (Włodarczyk, 2016), a także są mniej zależne od nauczycieli, przejawiają mniej emocji negatywnych, takich jak złość i agresja,
➢ lękowo ambiwalentne: “wzmożona czujność” u dziecka, obniżone poczucie bezpieczeństwa, w sytuacji zagrożenia dziecko nie czuje się spokojne nawet gdy rodzic jest obecny – reagowanie złością i lękiem, brak zaufania do rodzica, gdyż nie wiadomo, czy ten mu pomoże, czy też nie; takie dzieci cechuje “lęk w sytuacjach społecznych, brak kompetencji w sytuacjach rozwiązywania problemów, zależność od innych, brak poczucia sprawczości i przekonania o zdolności efektywnej kontroli nad sobą, poczucie frustracji, a także adaptacja na poziomie nieco niższym niż optymalny.” (Włodarczyk, 2016)
➢ unikające: wycofywanie się z kontaktu, brak uczuć pozytywnych w trudnych sytuacjach, broni się przed zranieniem unikając bliskich kontaktów, gdyż mimo silnej potrzeby kontaktu z matką (lub innym obiektem przywiązania), obiekt ten nie jest dla dziecka dostępny; takie dzieci później charakteryzują się niską samooceną, wchodzą w bardzo krótkie relacje w obawie przed zranieniem, wycofują się i dystansują, często się całkowicie izolują.
Dzięki tym charakterystykom można zobaczyć, czy takie dzieci, będąc już dorosłymi ludźmi, nadal są przywiązani do swoich rodziców, ponieważ schematy utrwalone w dzieciństwie rzutują na dalsze etapy życia. Dzieci z wykształconym bezpiecznym stylem przywiązania otrzymywały wsparcie od rodziców, spędzali razem czas, opiekunowie reagowali na sygnały swojej pociechy akceptacją i gotowością do pomocy, np. podnoszenie dziecka, gdy płakało, uśmiechanie się do niego itp. (Bee, 2004). Dzięki temu, jak zostało opisane wyżej, takie osoby lepiej radzą sobie w życiu. W sytuacjach trudnych mogą liczyć na wsparcie swoich przyjaciół, partnerów, ale także wiedzą, że mogą ze swoim problemem przyjść do rodziców, bo czują się przy nich bezpiecznie i darzą ich zaufaniem. Z kolei w przywiązaniu unikającym, dorośli mają trudność w skorzystaniu z pomocy osoby bliskiej, czy rodzica, ponieważ w przeszłości reagowały sporym lękiem, wycofaniem, z tego względu, że nie zawsze otrzymywały wsparcie od obiektu przywiązania. Unikają więc one bliskości oraz kontaktów z rodzicem, gdyż boją się ponownego odrzucenia. W typie lękowo-ambiwalentnym może być podobnie jak w unikającym, tyle że tu mogą dostać wsparcie od rodzica, jednak mimo wszystko są one niepewne i nieufne, bo nie wiedzą, czy w tej sytuacji rodzic będzie obecny, czy też nie. Podsumowując, w sytuacji trudnej osoby o typie przywiązania bezpiecznym będą prosić o pomoc rodzica, unikowym – nie poproszą o pomoc, a w lękowo-ambiwalentnym mogą poprosić o pomoc, jednak nie będą zbyt ufni co do tego, czy tę pomoc uzyskają.
Jak można zauważyć, każdy typ przywiązania wpływa na dalsze życie. Może on przesądzać o tym, jak będą wyglądały nasze relacje z innymi ludźmi, jak będziemy funkcjonować zarówno emocjonalnie, jak i społecznie, czy fizycznie, ale także ukazuje nasze relacje z rodzicami w dorosłym życiu.
_______________________________________________________________________________
Bibliografia:
● Bee, H. (2004). Psychologia rozwoju człowieka. Poznań: Zysk i Spółka Wydawnictwo
● Rathus, Spencer A. (2004). Psychologia współczesna. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne
● Trempała, J. (2011). Psychologia rozwoju człowieka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN
● Włodarczyk Ewa, Znaczenie wczesnodziecięcego przywiązania w diadzie ‘matka/opiekun – dziecko’ [Significance of Early Childhood Attachment in the “Mother/Tutor – Child” Dyad]. Studia Edukacyjne nr 39, 2016, Poznań 2016, pp. 377-394. Adam Mickiewicz University Press. ISBN 978-83- 232-3088-5. ISSN 1233-6688. DOI: 10.14746/se.2016.38.21
Tekst opracowała: Aleksandra Królak – psycholożka, interwentka kryzysowa.
