Baza teoretyczna terapii schematów

  Terapia schematów wywodzi się z nurtu poznawczo – behawioralnego, ale bazuje również na terapii psychodynamicznej, skoncentrowanej na osobie, Gestalt, teorii więzi Bowlby’ego, relacji z obiektem, a także analizy transakcyjnej. A zatem w pewnym sensie pomimo, że jest tzw. podejściem III fali terapii CBT (poznawczo – behawioralnej), to równocześnie jest podejściem integratywnym.

Czym są schematy

  Wszyscy mamy pewne schematy, które są odzwierciedleniem naszych wczesnych doświadczeń w relacjach z ludźmi. Jako dzieci uczymy się tego jakie są kontakty w ludźmi poprzez relacje z najbliższymi. Czy są one przyjemne, czego się po nich spodziewać, na co trzeba uważać? Dziecko wyrażając własne potrzeby doświadcza reakcji otoczenia. Może być ona adekwatna, opiekuńcza, ale również odrzucająca czy nieadekwatna. Pewne powtarzalne wzorce zachowań wpływają na powstanie pewnego modelu świata relacji. Dziecko na podstawie własnych doświadczeń tworzy schematy, które są swoistymi wzorcami zachowań i przekonań. Wpływają one na emocje, relacje i interakcje z innymi. 

Początkowo są adaptacyjnym przystosowaniem się do aktualnych warunków relacyjnych, ale z czasem stanowią obciążenie przez swoją nieelastyczność, automatyzm funkcjonowania i utrudniają przyjmowanie nowych doświadczeń relacyjnych.

Zastosowanie kliniczne

  Terapia schematów szczególne korzyści przynosi w leczeniu utrwalonych trudności. W tym zaburzeń osobowości, również u nastolatków w przypadku nieprawidłowo kształtującej się osobowości, przewlekła lub nawracająca depresja, niska samoocena, trudności w relacjach, zaburzenia odżywiania i inne.

Nadaje się przede wszystkim tam, gdy myślisz: “O nie! Znowu to samo! Dlaczego ciągle mi się to zdarza?”; “Dlaczego zawsze muszę wszystko zniszczyć?”; “Zanim związek się na dobre nie zaczął, to kolejny raz zostałem porzucony”; “Wszyscy ludzie są tacy sami”; “Zawsze zakochuję się w draniach” itp.

To są tylko przykłady, bo zastosowań jest o wiele więcej.

Czym jest schemat

  Jest to powstała we wczesnym dzieciństwie mieszanina myśli, wspomnień, emocji i reakcji ciała. Na podstawie kluczowych doświadczeń powstał, a następnie utrwalił się. Problem pojawia się gdy jest on wyjątkowo silny, dysfunkcjonalny i przejmuje kontrolę nad naszym życiem. Twórca terapii schematów Jeffrey Young wyodrębnił i opisał 18 schematów. Uważa on, że wszyscy mamy dysfunkcyjne schematy. Istotne jest ich nasilenie, a w konsekwencji wpływ na bieżące funkcjonowanie.

  Schematy na co dzień pozostają w uśpieniu. Gdy zetkniemy się z jakąś sytuacją, która jest w jakiś sposób podobna do zapisanej w schemacie, to zmienia się nasze funkcjonowanie – wewnętrzny stan. Oto właśnie zaktywizował się schemat lub ich grupa i weszliśmy w tryb schematu.

Tryb schematu

  Wejście w tryb rozpoznajemy poprzez pojawienie się reakcji emocjonalnej. Pojedynczy tryb może być wynikiem jednego, ale również grupy schematów.

Wyróżniamy następujące tryby:

Tryby dziecięce – czujemy się w nich jakbyśmy cofnęli się do przeszłości:

• wrażliwe dziecko (Ich źródłem są niewystarczająco zaspokojone w dzieciństwie potrzeby emocjonalne. Czujemy się wówczas bezbronni, zależni, samotni, opuszczeni, nie zasługujący na miłość).
• złoszczące się dziecko (Niezaspokojone potrzeby z dzieciństwa wywołują dziś frustrację i gniew).
• impulsywne/niezdyscyplinowane dziecko (Podążanie za własnymi potrzebami i impulsami w niekontrolowany sposób. Przejawia się nie przestrzeganiem zasad, brakiem dbałości o konsekwencje).
• szczęśliwe dziecko (Tryb adaptacyjny, w którym czujemy się bezpieczni, kochani, szanowani).

Tryby radzenia sobie – są to strategie, które w dzieciństwie pozwoliły nam przetrwać trudne sytuacje. Były ratunkiem gdy potrzeby emocjonalne nie były zaspokajane jednak w teraźniejszości są usztywnionymi, nieadaptacyjnymi strategiami.

• podporządkowanie (Ogarnia nas poczucie bezsilności, poddajemy się schematowi z przeszłości. Poczucie braku wpływu i własnej sprawczości sprawia, że nie podejmujemy adekwatnych działań. Przykładem jest chociażby trwanie w toksycznym czy naznaczonym przemocą związku).
• unikanie (To rodzaj ucieczki przed sytuacjami, które wiążą się ze schematami. To może być na przykład unikanie spotkań z ludźmi w obawie przed oceną. Skutkiem jest nierealizowanie pełni własnych potrzeb).
• kompensacja (Jest to działanie jakby przeciwko schematowi. Zaprzeczanie mu poprzez kreowanie własnej siły, sprawczości, sukcesu. Te działania mają za zadanie maskować niskie poczucie własnej wartości, bezbronność i wstyd).

Tryby wewnętrznego dorosłego – zinternalizowany wzorzec dorosłego, a więc wyuczony poprzez doświadczenia z dzieciństwa pewien wzór dorosłego. W efekcie w tych trybach traktujemy siebie tak, jak byliśmy traktowani w dzieciństwie.

• karzący dorosły/rodzic (W tym trybie atakujemy siebie, krytykujemy, złościmy się na siebie,a często również wymierzamy sobie samym kary).
• wymagający rodzic (Wcielając się we własnego wymagającego rodzica wyznaczamy sobie wręcz nieosiągalne standardy. Mamy być idealni, nie marnować czasu, osiągać cele i to najlepiej przed czasem).
• zdrowy dorosły (To ten, który dba o zaspokojenie potrzeb, daje poczucie akceptacji, bezpieczne granice).

Cele terapii schematu

  Głównym celem jest wzmocnienie teamu zdrowego dorosłego i szczęśliwego dziecka. Podczas terapii jest on wzmacniany. Zdrowy dorosły stopniowo przejmuje zadania krytycznego i wymagającego, dzięki czemu dziecko może być szczęśliwe, to jest mieć dobrze zaopiekowane potrzeby emocjonalne. W efekcie znika sztywność podporządkowania schematom. Możliwe staje się elastyczne podejście do różnych sytuacji, wprowadzenie reakcji służących optymalnemu funkcjonowaniu. Dzięki temu wczesna trauma relacyjna zostaje wyleczona, a wpływ schematów na bieżące życie znacznie osłabiony.

Bibliografia:

• Arntz A., Jacob G. Terapia schematów w praktyce. Praca z trybami schematów. Gdańsk 2016
• Young J., Klosko J., Weishaar M. Terapia schematów. Przewodnik praktyka. Gdańsk 2019
• Roediger E., Stevens B. Kontekstualna terapia schematów. Integracyjne podejście do zaburzeń osobowości, dysregulacji emocjonalnej i funkcjonowania w relacjach. Gdańsk 2021

Autorka: Aleksandra Pieślak – psychoterapeutka, pedagożka, terapeutka środowiskowa